Zapalenie gardła u dzieci – przyczyny powstawania, zapobieganie

Ból gardła u dziecka to stosunkowo częsty powód zgłaszania się na wizytę do pediatry. Niekiedy może być przejściową dolegliwością spowodowaną przesuszeniem śluzówki, a innym razem może wymagać specjalistycznego leczenia. Jakie są przyczyny powstawania  infekcji gardła u dziecka? Czy można im przeciwdziałać i jak leczyć zapalenia gardła u dzieci?

Spis treści:

• Zapalenie gardła – co to takiego?
• Przyczyny zapalenia gardła u dzieci
• Wirusowe zapalenie gardła u dziecka
• Bakteryjne podłoże zapalenia gardła u dzieci
• Zapalenie gardła u dzieci – objawy i diagnostyka
• Objawy i diagnostyka w wirusowym zapaleniu gardła u dzieci
• Objawy i diagnostyka przy bakteryjnym zapaleniu gardła u dzieci
• Ból gardła u niemowlaka – objawy i diagnostyka
• Ból gardła u dziecka – co podać?
• Domowe sposoby – co na ból gardła dla dziecka?
• Zapobieganie zapaleniu gardła u dzieci

Zapalenie gardła – co to takiego?

Gardło to mięśniowo-włóknista cewa o długości 12–14 cm, leżąca za jamą nosową, ustną i krtaniową. Z tego względu w jamie gardła można wyróżnić 3 części:

• nosową (górną) – należy do układu oddechowego. W miejscu połączenia ściany górnej z tylną znajduje się migdałek gardłowy. W tej części gardła znajdują się ujścia trąbek słuchowych ograniczone dwoma fałdami, w większej z nich mieszczą się migdałki trąbkowe.
• ustną (środkową) – w tej części dochodzi do połączenia układu oddechowego z pokarmowym. Położona jest za jamą ustną i łączy się z nią poprzez cieśń gardzieli, której ściany tworzą zatokę migdałkową. Nazwa wynika z obecności migdałka podniebiennego. Migdałki ze względu na budowę limfatyczną wykazują tendencję do powiększania się podczas stanów zapalnych. To zjawisko jest zauważalne szczególnie u dzieci i może doprowadzić do znacznego zwężenia światła w cieśni gardzieli.
• krtaniowa (dolna) – należy do układu pokarmowego. Położona za krtanią, szeroka u góry, gwałtownie zwęża się ku dołowi, przechodząc w przełyk¹.

Migdałki podniebienne, migdałek gardłowy i migdałki trąbkowe tworzą układ chłonny gardła, który szczególnie u dzieci pełni istotną rolę w reakcjach odpornościowych. Pojęcie zapalenia gardła u dzieci określa proces zapalny, czyli reakcję na oddziaływanie drobnoustrojów chorobotwórczych (bakterii, wirusów, grzybów), obejmujący błonę śluzową gardła, jego struktury (np. migdałki podniebienne) lub części (np. zapalenie krtani u dziecka)². Do najczęstszych objawów infekcji należą ból gardła i gorączka u dziecka.

Przyczyny zapalenia gardła u dzieci

Infekcje gardła, w zdecydowanej większości, mają podłoże wirusowe. Szacuje się, że u dorosłych i dzieci poniżej 5. roku życia wirusy odpowiadają nawet za 85–95 proc. ostrych infekcji występujących w tym rejonie. Wirusowe zapalenie gardła u dzieci w wieku 5–15 lat występuje nieco rzadziej, jednak i tak częstotliwość wynosi około 70 proc.³. Reszta przypadków wynika najczęściej z zakażeń bakteryjnych.

Wirusowe zapalenie gardła u dziecka

Do rozwoju choroby dochodzi często wskutek przeziębienia, kataru, nieżytu zatok. Wśród wirusów przyczyniających się do powstania zapalenia gardła u dziecka można wyróżnić⁴:

• RSV (Respiratory Syncytial Virus);
• rynowirusy;
• adenowirusy;
• koronawirusy;
• enterowirusy;
• wirusy paragrypy;
• wirusy grypy A i B;
• HSV (Herpes Simplex Virus);
• EBV (Epstein-Barr Virus);
• CMV (Cytomegalovirus).

Bakteryjne podłoże zapalenia gardła u dzieci

Zakażenia bakteryjne dotyczą przede wszystkim dzieci w wieku 5–15 lat i w tej grupie pojawiają się z częstotliwością nieprzekraczającą 30 proc. Bakteryjne zapalenie gardła u dziecka najczęściej spowodowane jest przez Streptococcus pyogenes (grupy A), jest to tzw. angina paciorkowcowa. Grupy B, C i G zdecydowanie rzadziej doprowadzają do zapaleń gardła u dzieci. Wśród innych bakterii mogących przyczynić się do rozwinięcia zakażenia w tym rejonie można wyróżnić Arcanobacterium haemoliticum, Chlamydia spp., Mycoplasma pneumoniae, Fusobacterium necroforum⁴.

Zapalenie gardła u dzieci – objawy i diagnostyka

Objawy występujące w zapaleniu gardła u dzieci zależą w dużym stopniu od przyczyn infekcji. Różnice występują nie tylko pomiędzy infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, ale także te pochodzenia wirusowego (lub bakteryjnego) różnią się pomiędzy sobą w zależności od patogenu, który przyczynił się do ich powstania.

Objawy i diagnostyka w wirusowym zapaleniu gardła u dzieci

W przebiegu najpowszechniejszej infekcji gardła o podłożu wirusowym, spowodowanej przez RSV, najczęściej występują ogólne objawy przeziębienia², takie jak:

• katar i niedrożność nosa;
• kichanie;
• drapanie w gardle;
• ból gardła;
• kaszel;
• chrypka;
• podwyższona temperatura ciała lub gorączka;
• złe samopoczucie.

W badaniu lekarskim widoczne jest czerwone gardło u dziecka, a błona śluzowa jest rozpulchniona. Ponadto mogą występować zmiany włóknikowe na powierzchni migdałków, jak również niewielkie owrzodzenia języka⁴.

Zakażenie spowodowane adenowirusami ma znacznie cięższy przebieg, a objawy przypominają anginę paciorkowcową. Charakterystyczne jest występowanie wysokiej gorączki (powyżej 39^oC), zmiany włóknikowe na migdałkach podniebiennych i powiększenie węzłów podżuchwowych. Stosunkowo często występuje też zapalenie spojówek (u 17 proc. dzieci)⁴.

Ze względu na podobieństwo objawów zakażenia adenowirusami do anginy paciorkowcowej właściwe zdiagnozowanie możliwe jest na podstawie ujemnego wyniku testu na obecność Streptococcus pyogenes.

Ostre enterowirusowe zapalenie gardła u dzieci, inaczej zwane herpanginą, objawiają się przede wszystkim bólem gardła. Dodatkowo na podniebieniu miękkim i łukach podniebiennych pojawiają się małe grudki lub pęcherzyki, które mogą (szczególnie w przebiegu choroby wywołanej wirusem Coxsackie) występować również na wewnętrznej stronie dłoni i podeszwach stóp. Przy herpanginie zmiany najczęściej nie obejmują migdałków podniebiennych⁴.

Ze względu na specyficzne objawy infekcja na ogół jest łatwa do zdiagnozowania.

Opryszczkowe zapalenie gardła u dzieci wywołane przez HSV (wirus opryszczki zwykłej) przebiega najczęściej z gorączką i spowodowanym nią złym samopoczuciem (bóle głowy, mięśni), występuje silny ból gardła, a na jego powierzchni (szczególnie migdałkach i tylnej ścianie) pojawiają się pękające pęcherzyki, co doprowadza do powstania nadżerek i owrzodzeń. U 5 proc. chorych występuje łagodne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Diagnostyka opiera się na obrazie klinicznym, przy czym najczęściej oprócz opryszczki podejrzewa się inne przyczyny, takie jak: grzybica jamy ustnej u dzieci, wirus Coxsackie czy rumień wielopostaciowy⁴.

Mononukleoza, choroba wywołana przez EBV, rozpoczyna się od wniknięcia wirusa do nabłonka gardła. Dochodzi do niego poprzez bliski kontakt z nosicielem, np. pocałunki lub picie z jednej butelki, u małych dzieci szczególnym zagrożeniem są zanieczyszczone śliną zabawki. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub z występowaniem niespecyficznych objawów. W przebiegu choroby obserwuje się stopniowe pojawianie się kolejnych symptomów. Objawy zwykle przypominają grypę, pojawia się gorączka (do 40⁰C) i złe samopoczucie, powiększenie węzłów chłonnych najczęściej szyjnych, po 2–3 tygodniach u połowy chorych występuje również powiększenie śledziony. U części chorych może pojawić się wysypka (5 proc.) i obrzęki w obrębie twarzy. Przy infekcji spowodowanej EBV silny ból gardła u dziecka może przyczyniać się do trudności z połykaniem. Migdałki są powiększone i pokryte wysiękiem, gardło jest zaczerwienione, a na podniebieniu mogą pojawić się wybroczyny⁴.

Do postawienia prawidłowej diagnozy konieczne jest wykonanie badania serologicznego, gdyż objawy mogą sugerować również inne choroby, takie jak: angina paciorkowcowa, błonica, cytomegalia, HIV, różyczka, ostra białaczka, toksoplazmoza⁴.

Objawy i diagnostyka przy bakteryjnym zapaleniu gardła u dzieci

Najczęściej bakteryjne infekcje gardła wywołuje Streptococcus pyogenes (angina paciorkowcowa). Angina u dziecka charakteryzuje się silnym bólem gardła występującym na samym początku infekcji, razem z nim najczęściej pojawia się wysoka gorączka. Dodatkowo ból gardła przy przełykaniu u dziecka nasila się, co może skutkować odmową jedzenia i picia. Występuje również powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, obrzęk i zaczerwienienie migdałków podniebiennych, na których pojawiają się również naloty włóknikowe. U niektórych dzieci mogą występować bóle brzucha i wymioty⁴.

W diagnostyce na zakażenie paciorkowcowe wskazuje gorączka, wysięk ropny na migdałkach i powiększenie szyjnych węzłów chłonnych, natomiast inne objawy przeziębienia, takiej jak kaszel, katar, chrypka obniżają prawdopodobieństwo przyczyn bakteryjnych. Zalecane jest jednak zrobienie wymazu z gardła i przeprowadzenia testu na obecność paciorkowców. Szybkie testy umożliwiają wykluczenie bądź potwierdzenie bakteryjnej etiologii zapalenia gardła u dzieci.

Ból gardła u niemowlaka – objawy i diagnostyka

Bolące gardło u dzieci bywa bardzo dokuczliwym objawem i nawet, jeśli bólowi nie towarzyszy gorączka ani inne dolegliwości, zachowanie dziecka może ulec zmianie. W przypadku choroby gardła u dzieci w wieku przedszkolnym lub starszym ustalenie przyczyn zmiany zachowania podopiecznych nie powinno sprawić kłopotu, ponieważ na ogół takie dzieci sprawnie się komunikują. W przypadku bólu gardła dziecko w tym wieku nie tylko może poinformować o dokuczliwych dolegliwościach, ale umie również pokazać gardło na polecenie lekarza (lub rodzica). Zaczerwienione gardło u dziecka stanowi obiektywny dowód i umożliwia zdiagnozowanie infekcji. Rozpoznanie zapalenia gardła u niemowlaka jest bardziej skomplikowane. Płacz jest jedynym sposobem, w jaki maluch może poinformować rodziców o swoich potrzebach i dolegliwościach, jednak często trudno je rozpoznać. Chore gardło u niemowlaka może być jedną z przyczyn jego płaczu, ale ponieważ objawy zapalenia gardła u dzieci tak małych są niespecyficzne i trudne do zweryfikowania przez rodzica, w przypadku niepokoju i wątpliwości warto skonsultować się z pediatrą. Lekarz nie tylko wie, jak wygląda czerwone gardło u dziecka i jakie są przyczyny infekcji, ale w przypadku maluchów istotne również jest to, że tylko specjalista powinien decydować, co na ból gardła u dziecka można bezpiecznie zastosować.

Ból gardła u dziecka – co podać?

W przypadku zapalenia gardła u dziecka leczenie (zarówno rodzaj, jak i czas trwania) zależy od decyzji lekarza. Tylko on może zdiagnozować chorobę i ustalić jej przyczyny, co umożliwia podjęcie skutecznej kuracji. W najpowszechniejszym wirusowym zapaleniu gardła u dzieci stosuje się jedynie leczenie objawowe. Uważa się, że antybiotykoterapia w leczeniu chorób gardła u dzieci stosowana jest zbyt często. Aż 70 proc. rodziców na ból gardła u dziecka otrzymuje od lekarza receptę na antybiotyki5. Ponieważ z badań wynika, że maksymalnie za 30 proc. przypadków zapalenia gardła u dzieci odpowiadają bakterie, oznacza to, że przynajmniej 40 proc. dzieci otrzymuje je bez potrzeby. Zalecane jest różnicowanie zakażeń wirusowych z infekcjami bakteryjnymi gardła i stosowanie antybiotyków tylko wtedy, gdy wymaga tego stan pacjenta⁵.

W leczeniu  paciorkowcowego zapalenia gardła u dzieci i innych bakteryjnych infekcji konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii. O doborze odpowiednich leków na ból gardła dla dzieci , dawce i czasie trwania kuracji decyduje lekarz.

W przypadku wirusowego zapalenia gardła u dziecka leki mogą być dostosowane do konkretnego wirusa (np. ogólnoustrojowe leki przeciwwirusowe w przypadku opryszczkowego zapalenia gardła u dzieci mogą zmniejszyć nasilenie objawów)⁴. Jednak najczęściej w przypadku infekcji wirusowych stosuje się leczenie objawowe, np. leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe, krople udrażniające zatkany nos, syropy w przypadku występowania kaszlu lub leki działające miejscowo, np. tabletki do ssania uśmierzające ból gardła.

Domowe sposoby – co na ból gardła dla dziecka?

Infekcje u dzieci, chociaż są naturalnym sposobem na kształtowanie się odporności, zawsze przyczyniają się do niepokoju rodziców. Ból gardła u małego dziecka zawsze powinien być konsultowany ze specjalistą, ponieważ istotna jest wiedza o tym, jak i co na ból gardła u niemowlaka można bezpiecznie zastosować. Bez względu na wiek objawy wskazujące na ostre zapalenie gardła u dziecka również powinny skłonić rodziców do wizyty u lekarza. Jednak nie zawsze i nie od razu konieczna jest taka konsultacja. W przypadku dzieci starszych można spróbować łagodzić objawy i obserwować dziecko, a w przypadku braku poprawy umówić się do lekarza. Za większość przypadków zapalenia gardła u dzieci odpowiadają wirusy, a więc na ogół i tak stosuje się jedynie leczenie objawowe. Większość rodziców wie, jak złagodzić ból gardła u dziecka za pomocą domowych sposobów, takich jak nawadnianie i stosowanie nawilżacza powietrza pokoju dziecka⁶. Podawanie miodu może przynosić ulgę w bólu gardła i przyczyniać się do zwalczania drobnoustrojów, jednak nie wolno go stosować u dzieci poniżej 1. roku życia. Bardzo przydatne w przypadku bólu gardła są zioła: czosnek, prawoślaz, lukrecja, rumianek, pieprz⁶, jednak ich stosowanie u dzieci powinno być skonsultowane ze specjalistą. Im starsze dziecko, tym więcej naturalnych metod można zastosować. W przypadku bólu gardła bardzo pomocne jest płukanie gardła wodą z solą, octem jabłkowym lub sodą⁶ – żeby zastosować tę metodę należy mieć pewność, że dziecko umie płukać gardło i nie połknie przygotowanego roztworu.

 

Zapobieganie zapaleniu gardła u dzieci

Zapobieganie infekcjom u dzieci jest niezwykle trudne ze względu na przebywanie w skupiskach rówieśniczych, a u małych dzieci szczególnie ze względu na trudności w przestrzeganiu zasad higieny (wkładanie rąk i zabawek do ust). Dlatego ważne wydaje się wspieranie ogólnej odporności poprzez ruch na świeżym powietrzu, właściwą dietę i odpowiednią ilość snu. Należy przypominać dzieciom o myciu rąk, dbać o prawidłową higienę jamy ustnej, nawilżać i wietrzyć pomieszczenia, w których przebywają i nie narażać ich na oddziaływanie dymu papierosowego. Przy nawracających infekcjach gardła u dziecka i ogólnie w zapobieganiu zapalenia gardła u dzieci istotną rolę odgrywa też sposób oddychania. Dzięki wdechowi przez nos do gardła wpada powietrze oczyszczone, nawilżone i nagrzane, dlatego ważne jest, aby dzieci prawidłowo oddychały.

 

Bibliografia:

1. Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 155–157, 1994.
2. Skotnicka B., Zapalenie gardła i angina, Medycyna Praktyczna, 10.11.2016.
3. Worrall G., Acute sore throat, 791–794, 2011.
4. Zielnik-Jurkiewicz B., Choroby laryngologiczne u dzieci. 11–25, 2020.
5. Puźniak P., Mielnik-Niedzielska G., Standardy leczenia ostrego zapalenia gardła i migdałków u dzieci, 2019.
6. Story C. M., Gotter A., 12 Natural Remedies for Sore Throat (2017).