Jama ustna to przestrzeń ograniczona z każdej z czterech stron: od przodu przez wargi a od tyłu przez łuki podniebienne, z kolei od góry przez podniebienie twarde i miękkie, natomiast od dołu przez dno jamy ustnej. Jej budowa jest dość złożona, a funkcje przez nią pełnione są bardzo ważne z uwagi na fakt, że znajduje się na początku układu pokarmowego. To dzięki jamie ustnej możemy żuć i rozdrobnić przyjęty pokarm. Ponieważ jama ustna ma nieustanny kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a co za tym idzie również z chorobotwórczymi drobnoustrojami, bywa miejscem występowania różnych infekcji1. Poznaj budowę i funkcje jamy ustnej. Dowiedz się też, jakie są popularne schorzenia jamy ustnej oraz jak ich uniknąć.
Spis treści:
- Jak wygląda budowa jamy ustnej?
- Podstawowe funkcje jamy ustnej – jakie są?
- Jakie wyróżnia się choroby jamy ustnej?
- Prawidłowa higiena jamy ustnej – jak powinna wyglądać?
Jak wygląda budowa jamy ustnej?
Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Jest przestrzenią, gdzie występują m.in. tkanki miękki, tkanki twarde, ślina oraz płyn dziąsłowy2.
Z tkanek miękkich zbudowane są elementy takie jak policzki, podniebienie, język dziąsła oraz szczelina dziąsłowa. Pokrywa je nabłonek wielowarstwowy płaski. W obrębie dziąseł i podniebienia twardego, gdzie błona śluzowa jest narażona na działanie sił mechanicznych, występuje natomiast nabłonek w pełni zrogowaciały. Nabłonek nierogowaciejący znajduje się na dolnej powierzchni języka, dnie jamy ustnej, policzkach, wewnętrznej części warg i podniebieniu miękkim. Swego rodzaju wyjątkiem jest język, gdyż pokryty jest zarówno nabłonkiem rogowaciejącym, jak i nierogowaciejącym2.
Taka anatomia sprawia, że jama ustna jest doskonale przystosowana do pełnienia określonych funkcji.
Podstawowe funkcje jamy ustnej – jakie są?
Jedną z najważniejszych funkcji pełnionych przez jamę ustną jest funkcja trawienna. To właśnie tutaj następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu, dzięki obecności szczęki i żuchwy, który później trafia do dalszej części przewodu pokarmowego. Jama ustna odpowiada więc za przyjmowanie, rozdrabnianie i wstępne trawienie pokarmów.
Pozostałe funkcje jamy ustnej:
- zmysłowa – odpowiada za odbieranie wrażeń smakowych dzięki kubkom smakowym,
- artykulacyjna – umożliwia artykulację głosek i innych dźwięków,
- oddechowa – oddychanie przez usta stanowi alternatywną dla nosa drogę pobierania tlenu,
- obronna – posiada mechanizmy chroniące przed zanieczyszczeniami.
Jakie wyróżnia się choroby jamy ustnej?
W obrębie jamy ustnej rozwinąć się może wiele różnych chorób, dlatego tutaj skupimy się na omówieniu jedynie kilku z nich. Jedną z częstszych jest ostre zapalenie jamy ustnej. Powstawać może w wyniku przedostania się do jamy ustnej wirusów, bakterii lub grzybów. Objawy stanu zapalnego to m.in. zaczerwienienie, a także obrzęk śluzówki i obecność pokrywającego ją nalotu. Dodatkowo może pojawić się nieprzyjemny zapach z ust, bolesność i pieczenie1.
Wśród najczęściej występujących zapaleń jamy ustnej można wyróżnić takie jak1:
- grzybicze zapalenie jamy ustnej (grzybica jamy ustnej, kandydoza jamy ustnej) – przyczyną jest na ogół upośledzenie odporności,
- opryszczkowe zapalenie jamy ustnej (opryszczka) – wywoływane wirusem opryszczki zwykłej,
- wrzodziejące zapalenie jamy ustnej – źródłem jest wtórne nadkażenie o podłożu wirusowym,
- aftowe zapalenie jamy ustnej (afty i nadżerki) – przyczyną mogą być np. urazy mechaniczne, stres.
Inne problemy związane z jamą ustną to wady wrodzone, choroby zębów czy próchnica, ale też infekcje, w tym angina bakteryjna.
Wszelkie niepokojące objawy i zmiany w jamie ustnej (np. afty, nadżerki, pleśniawki, pęcherzyki, plamy, nalot) stanowią powód do niepokoju i powinny skłonić do wizyty u stomatologa lub konsultacji lekarskiej ze specjalistą medycyny rodzinnej. Lekarz przeprowadzi diagnostykę, a jeśli to konieczne, wdroży odpowiednie leczenie.
Prawidłowa higiena jamy ustnej – jak powinna wyglądać?
Aby zmniejszyć ryzyko występowania chorób, przede wszystkim powinno się stosować odpowiednią higienę jamy ustnej i przestrzegać prawidłowych nawyków higienicznych. Zwalczanie płytki nazębnej zapobiega chorobom przyzębia oraz próchnicy zębów. W celu utrzymania optymalnej higieny jamy ustnej zęby zaleca się myć przynajmniej dwa razy dziennie – rano i wieczorem. Warto wyrobić w sobie nawyk wieczornego szczotkowania zębów i języka, nitkowania przestrzeni międzyzębowych i na koniec płukania jamy ustnej specjalnym płynem3.
Wiele osób popełnia błędy podczas szczotkowania zębów. Najważniejsze zasady, których powinno się przestrzegać, to3:
- Szczoteczkę należy ustawić pod kątem 45 stopni względem powierzchni zębów.
- Szczoteczkę należy przesuwać do przodu i do tyłu krótkimi okrężnymi ruchami, wykonując jednocześnie ruch wymiatający od dziąsła do korony zęba.
- Należy szczotkować wszystkie zęby, nie pomijając żadnego z nich.
- Szczotkowanie powinno trwać ok. 2 minuty (nie krócej!).
- Szczotkowanie powinno uwzględniać także powierzchnię języka.
Profilaktyka schorzeń jamy ustnej obejmuje także regularne wizyty u dentysty. Stomatolog w razie zauważenia jakichkolwiek niepożądanych zmian od razu podejmie odpowiednie działania, aby zapobiec pogłębianiu dolegliwości i przekaże odpowiednie wskazówki dotyczące leczenia oraz pielęgnacji.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące jamy ustnej:
1.Z jakich elementów składa się jama ustna?
Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Od przodu znajduje się szpara ust ograniczona wargą górną i dolną. W skład jamy ustnej wchodzi przedsionek jamy ustnej i jama ustna właściwa, elementy te oddzielone są dwoma szeregami zębów (górnym i dolnym). Z tyłu jama ustna graniczy z gardłem.
2.Jakie choroby mogą rozwinąć się w jamie ustnej?
Wyróżnia się całe mnóstwo chorób jamy ustnej, w tym m.in. ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, np. grzybicze i opryszczkowe zapalenie jamy ustnej. Możliwa jest też aftoza, zmiany zapalne powstałe w wyniku alergii, choroby języka czy owrzodzenia.
Bibliografia:
- Zagor M., Czarnecka P., Janoska-Jaździk M., Ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2018 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/106153,ostre-zapalenie-blony-sluzowej-jamy-ustnej (dostęp: 2023.03.28.)).
- Paśnik U., Brukwicka I., Błaszczak B. i in., Jama ustna jako zróżnicowane środowisko bytowania drobnoustrojów, Journal of Clinical Healthcare, 1/2017.
- Tomaszewska I., Higiena jamy ustnej dorosłych pacjentów, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2016 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/stomatologia/higiena-i-zabiegi-estetyczne/107909,higiena-jamy-ustnej-doroslych-pacjentow (dostęp: 2023.03.28.)).
